Τετάρτη 26 Μαρτίου 2014

[κριτική] Η Γκρίζα Χώρα και άλλες ιστορίες από τον μακρινό Βορρά - Θωμάς Μαστακούρης



Ars Nocturna, 2013, σελίδες 188

Το βιβλίο
Μικρού σχήματος, λευκό χαρτί. Γράμματα κάπως πυκνά και μικρά. Η εικόνα στο εξώφυλλο είναι πίνακας που απεικονίζει τις Νόρνες (τις Μοίρες της σκανδιναβικής μυθολογίας) και το Κοσμικό Δέντρο. Σε κάποιες σελίδες περιέχονται μικρά σκίτσα που απεικονίζουν δείγματα μεσαιωνικής σκανδιναβικής τέχνης και στήνουν σωστή ατμόσφαιρα για τον αναγνώστη.

Τα περιεχόμενα του βιβλίου είναι διηγήματα με θέματα γύρω από τη Σκανδιναβία και την παράδοσή της. Αρχικά είχαν δημοσιευτεί στη θρυλική Ανθολογία Ε.Φ. των εκδόσεων Ωρόρα ("Ιστορίες με...") την εποχή που ο συγγραφέας ήταν υπεύθυνός της.

Συγκεκριμένα, τέσσερα διηγήματα (από τα οποία τα τρία είναι αλληλένδετα κι εδώ δημοσιεύονται ως ενιαίο κείμενο) και τρεις λογοτεχνικές διασκευές μύθων.

Ο συγγραφέας

Ο Θωμάς Μαστακούρης είναι περισσότερο γνωστός ως μεταφραστής βιβλίων του φανταστικού, ο πιο έμπειρος και παραγωγικός μάλλον. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στις εκδόσεις Ωρόρα έγραψε και δημοσίευσε αρκετά κείμενά του, κάποια από τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους, αποτελώντας το ένα συνέχεια του άλλου.

Τα πρώτα διηγήματα που συμπεριέλαβε στους τόμους της ανθολογίας έδειξαν πολύ καλά δείγματα. Αργότερα, όταν η έμπνευση άρχισε να στερεύει και ο όγκος της εργασίας του αυξήθηκε, η ποιότητα έπεσε και στο τέλος έκανε μια παύση, μετά από την οποία επανήλθε με σπανιότερες συμμετοχές αλλά ωριμότερα γραμμένες.

Χαρακτηριστικά της γραφής του είναι η καλή ροή και η φυσικότητα στο λόγο, η γρήγορη δράση, ο ρεαλισμός στις λεπτομέρειες, η προσπάθεια δημιουργίας επικής ατμόσφαιρας, αλλά και ο αυτοσαρκασμός. Κάποιες λίγες φορές του ξεφεύγουν στομφώδεις εκφράσεις και εξεζητημένοι όροι που θυμίζουν αγγλικό συντακτικό. Λόγω της πίεσης του χρόνου, ήταν συχνά και ανεκτά τα λάθη (κυρίως τυπογραφικά και ελάχιστα εκφραστικά) την εποχή που πρωτοδημοσιεύτηκαν οι ιστορίες. Δυστυχώς δε λείπουν κι από την τωρινή αναδημοσίευση των κειμένων, παρότι με τις σύγχρονες συνθήκες δε δικαιολογούνται.

Οι ιστορίες

Τα κείμενα του βιβλίου καλύπτουν όλη την περίοδο που δημοσίευε κείμενα στις ανθολογίες της Ωρόρα, οπότε κάποια είναι πολύ καλά, κάποια άλλα αισθητά κατώτερα.

Η Γκρίζα Χώρα – Συνένωση τριών συνεχόμενων διηγημάτων με τον ίδιο ήρωα, τα οποία αρχικά δημοσιεύτηκαν ξεχωριστά, με τίτλους «Η Γκρίζα Χώρα», «Η βόλβα του Τρόντελαγκ» και «Το λυκοτόμαρο».
            Η Γκρίζα χώρα – Ένας Νορβηγός μάντης ξεκινά ταξίδι για την Αγγλία και καταλήγει σε μια από τις άλλες διαστάσεις της σκανδιναβικής μυθολογίας. Πετυχημένες περιγραφές, μικρές μόνο αστοχίες στην πλοκή κι ίσως το πιο ελληνικό σε ψυχή φινάλε στην ιστορία του ελληνικού φανταστικού. Ο ήρωας και ο αντίπαλός του απέχουν αρκετά από το τυπικό για την εποχή που θέλει να παρουσιάσει και να υμνήσει ο συγγραφέας, αλλά όσες φορές κι αν την έχω διαβάσει το παρέβλεψα τελείως και έβγαλα το συγγραφικό μου καπέλο στις τελευταίες γραμμές του κειμένου.
            Η βόλβα του Τρόντελαγκ – Ενώ το πρώτο διήγημα διαδραματιζόταν στην εποχή της ακμής των Σκανδιναβών, το δεύτερο μεταφέρει τον ήρωα με μαγικό τρόπο κάμποσα χρόνια στο μέλλον, στην περίοδο του (βίαιου) εκχριστιανισμού της πατρίδας του. Πιο περιπετειώδες από το προηγούμενο, με λιγότερο ρεαλιστικούς χαρακτήρες και κακούς που καταντούν καρικατούρες και δε βγάζουν νόημα.
            Το λυκοτόμαρο – Η κορύφωση και η πτώση του πρωταγωνιστή. Το πιο παθιασμένο από τα τρία κι ίσως το πιο προσεγμένο σε επίπεδο έκφρασης, αλλά ακολουθεί κι αυτό την πεπατημένη του προηγούμενου, με τους εντελώς τραβηγμένους κακούς. Ακόμα χειρότερα, παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με ένα ξένο διήγημα που είχε εμφανιστεί χρόνια πριν στις ανθολογίες της Ωρόρα (το μετριότατο «Πράξη Πίστης» του Γκάλαντ Έλφλαντσον που είναι πολύ δημοφιλές στην Ελλάδα εξαιτίας της χεβιμεταλάδικης θεματικής του: καλοί Βίκινγκ εναντίον κακών παπάδων)

Απρόσκλητοι Επισκέπτες – Ένα σκανδιναβικό πλοίο αναγκάζεται να κάνει στάση σε χριστιανικό μοναστήρι σκαρφαλωμένο σε απότομα βράχια κι αυτό που περιμένει το πλήρωμα δεν είναι καθόλου αναμενόμενο ή ευχάριστο… Διήγημα από τη δεύτερη περίοδο δημοσιεύσεων του συγγραφέα στις ανθολογίες. Σύντομο, δυναμικό, σφιχτό. Δε σφύζει από πρωτοτυπία, ούτε εμβαθύνει ιδιαίτερα στους χαρακτήρες, αλλά είναι πολύ ψυχαγωγικό. Είχε διασκευαστεί όμορφα και σε κόμικ από τις εκδόσεις Ψυχής τα Λαμπυρίσματα, σε σκίτσο Γιάννη Ρουμπούλια.

Ταξίδι στο Γιότουνχαϊμ / Ο θάνατος του Μπάλντερ / Στο Χλίντσκιαλφ – τρία σύντομα κείμενα που δοκιμάζει το καθένα να κάνει προσιτή τη σκανδιναβική μυθολογία στον σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη (ως παραμύθι, ως λυρικό διήγημα φαντασίας, ως οικολογική παραβολή). Και οι τρεις προσπάθειες απέτυχαν, δεν είχαν τη λογοτεχνική αξία και την ανταπόκριση που έλπιζε ο συγγραφέας, αλλά είναι ειλικρινείς και τίμιες. [Το δεύτερο κείμενο δεν είχε εμφανιστεί στις ανθολογίες της Ωρόρα, αλλά στο σπάνιο βιβλιαράκι «Η ψυχή των μύθων», από τις ίδιες εκδόσεις. Περιείχε έξι ιστορίες από διάφορες αρχαίες-μεσαιωνικές μυθολογίες, διασκευασμένες δια χειρός Μαστακούρη]

Ετυμηγορία


Οι ιστορίες είναι του ύψους και του βάθους και με τον τρόπο του, το σύγχρονο ελληνικό φανταστικό τις έχει ξεπεράσει. Αξίζει, πάντως, να έχει κανείς διαβάσει την (αυθεντική) «Γκρίζα Χώρα» και το «Απρόσκλητοι επισκέπτες» και να πάρει το βιβλίο γι’ αυτά και μόνο.

Σε κάθε περίπτωση, ελπίζω να δούμε σύντομα και άλλες τέτοιες συλλογές, με παλιότερα και ίσως και νέα έργα του Μαστακούρη.


Αξιολόγηση: 3 στα 5 (μέσος όρος μεταξύ των ιστοριών)

Ελληνικότητα: 2 στα 5 (αθέλητη και ελάχιστη, αλλά πολύ σημαντική)

Άλλες γνώμες για το βιβλίο θα βρείτε εδώ κι εδώ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: