Πέμπτη 17 Απριλίου 2014

[εργαλεία] Αγνώστου – Η φυλλάδα του Μέγ’ Αλέξανδρου

Όσα συνέβαιναν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου καταγράφονταν από διάφορους ιστορικούς που συμμετείχαν σ’ αυτή. Όλα τα κείμενά τους χάθηκαν στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν το θάνατό του. Όμως η φήμη του μεγάλου στρατηλάτη δε χάθηκε μαζί τους και ο κόσμος διψούσε να μάθει λεπτομέρειες. Έτσι, στο τέλος της ελληνιστικής εποχής εμφανίστηκε ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο «Αλεξάνδρου Βίος» και την υπογραφή του Καλλισθένη, ενός μαθητή του Αριστοτέλη που πράγματι πήρε μέρος στην εκστρατεία και πράγματι είχε γράψει ιστορία της (σήμερα ξέρουμε πως το μυθιστόρημα είναι πολύ μεταγενέστερό του και άσχετο μ’ αυτόν, οπότε ο συγγραφέας του αναφέρεται συνήθως ως «Ψευδοκαλλισθένης»).

Η επιτυχία του μυθιστορήματος αυτού ήταν τεράστια, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, κυκλοφορούσε όλον το Μεσαίωνα και επηρέασε τη γραμματεία πολλών λαών, ιδιαίτερα τα έπη των Περσών μέσα από τα οποία πέρασε και στο Κοράνι. Πολλές εκδόσεις του μυθιστορήματος ήταν διασκευές, πότε πεζές και πότε ποιητικές. Λίγο πριν το 1700 εμφανίστηκε μια λαϊκή παραλλαγή του που την αγάπησαν πολύ οι Έλληνες και συνέχισαν να τη διαβάζουν ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτή την εκδοχή περιλαμβάνει το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, γνωστή με τον τίτλο «Φυλλάδα του Μέγ’ Αλέξανδρου».

Εκδόσεις Στοχαστής, 1999, σελ. 230


Διαθέτει πλούσια εισαγωγή 60 σελίδων με πολλές επεξηγήσεις, η οποία όμως είναι από την έκδοση του 1935 και δεν περιλαμβάνει πολλά που έχει αποκαλύψει η ιστορική και φιλολογική έρευνα από τότε. Οι 30 εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από μεσαιωνικά χειρόγραφα και είναι πολύ εντυπωσιακές (ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη την προέλευσή τους, η οποία κυμαίνεται από τη Γαλλία ως τη Μογγολία). Δυστυχώς είναι ασπρόμαυρες και χάνεται κάτι από τη μαγεία τους. Για παράδειγμα, έτσι απεικόνισαν οι Βυζαντινοί τον Αλέξανδρο ως αυτοκράτορα της εποχής τους, να συαντά τα "ανθρωποπρόσωπα πουλιά":


ενώ παρακάτω δέχεται επίθεση από τους "αλογανθρώπους" με τα διαμαντένια βέλη:



Γιατί, λοιπόν, παρουσιάζω ένα μυθιστόρημα, έστω και τόσο παλιό, ως εργαλείο συγγραφής, αντί να του κάνω κριτική;

Το ίδιο το κείμενο είναι μάλλον ξερό και λιτό, χωρίς λογοτεχνικές αρετές, τα ελληνικά του ξεπερασμένα προ πολλού. Τα γεγονότα είναι τόσο διαστρεβλωμένα που κι ο πιο άσχετος από Ιστορία θα το καταλάβει (ο Αλέξανδρος είναι νόθος γιος κάποιου έκπτωτου Φαραώ, είναι Χριστιανός, νικά στους Ολυμπιακούς Αγώνες τον γιο του Δαρείου που τον λένε Νικόλαο). Μεγάλο κομμάτι του κειμένου είναι ανούσιο (επιστολές μεταξύ ηγεμόνων, κατεβατά με ονόματα – ανύπαρκτων – κατακτημένων λαών, ηθικό δίδαγμα στο τέλος κτλ.). Δε θα διασκεδάσει και πολύ ο σύγχρονος αναγνώστης πιστεύω.

Είναι πολύ ενδιαφέρον να μάθει κανείς πως οι περί τον Αλέξανδρο διηγήσεις υπήρξαν στην Αγγλία κάποτε το ίδιο δημοφιλείς μ’ εκείνες για το βασιλιά Αρθούρο. Όμως κι αυτό δε θα κάνει καλύτερο συγγραφέα όποιον το πληροφορηθεί.

Η αξία της «Φυλλάδας» για όποιον Έλληνα θέλει να γράψει φανταστικό είναι τεράστια. Θα μπορούσε να πει κανείς πως αποτελεί σύνοψη μύθων που όχι μόνο τους πίστευαν οι πρόγονοί μας, αλλά ήταν κοινοί και σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο και τη σφαίρα επιρροής του. Μεταδόθηκαν σε Φράγκους, Σλάβους, Άραβες, Αιθίοπες, Αρμένιους… Η Φυλλάδα παρουσιάζει μάγια και μαντείες, τόπους και ανθρώπους με θαυμαστές ιδιότητες, το Αθάνατο Νερό, σπηλιές που οδηγούν σε άλλες διαστάσεις, Αμαζόνες, ίσως και κάποιες πρώιμες απόπειρες για Επιστημονική Φαντασία (ο Αλέξανδρος καταβαίνει στον βυθό μέσα σε έναν κρυστάλλινο θάλαμο για να τον δει). Κάποιες από τις ιδέες που περιέχει η «Φυλλάδα» έχουν αδίκως ξεχαστεί κι έχουν μείνει ανεκμετάλλευτες (όπως το δέντρο που μιλάει), άλλες είναι δοσμένες με τρόπο πολύ διαφορετικό από αυτόν που έχουμε συνηθίσει στη σύγχρονη φανταστική λογοτεχνία (όπως έχω γράψει κι εδώ).

Αξίζει να τα γνωρίσουμε όλα αυτά και να τα χρησιμοποιήσουμε. Ο καθένας μας κάτι θα βρει εκεί μέσα που να του μιλήσει και να έχει τη δυνατότητα να μιλήσει και στο κοινό του.

Ευκολία στην ανάγνωση: 2 στα 5

Χρησιμότητα: 5 στα 5